Güneş Portel gökyüzü tarafından aydınlatılırken Port Moresby’nin geniş limanını batırırken, bir grup genç, atletik adam sahilde bir futbol atıyor.
Soluk bir beton basketbol sahasında birkaç metre uzaklıkta, gençler kaykaylarda dolaşıyor ve hilelerini okyanus esintisinde uyguluyorlar.
Gri bir singlet’teki bir çocuk, kulaklıklarındaki müziğe çarpmaya başlar – sadece duyabildiği bir ritim tarafından emilir.
Bu, Ela Seashore’te ortalama bir öğleden sonra – yerli halkın uzun bir günün sonunda egzersiz, karışma ve gevşemek için geldiği bir yer.
Ela Seashore, Papua Yeni Gine bağımsızlık kazanmadan önce çok farklı görünüyordu. (ABC Haberleri: Lincoln Rothall)
Ama her zaman böyle değildi.
Onlarca yıl önce, Papua Yeni Gine Avustralya sömürge yönetimi altındayken, bu plajda “Köpek veya Yerliye İzin Verilmez” yazan bir işaret vardı.
Dr John Momis’in ülkesinin 50 yıl önce bağımsız bir ulus olma yolculuğuna yansıttığı için acı verici bir şekilde hatırladığı bir ayrıntı.
“Çok fazla eşitsizlik vardı … böyle şeyler, göze çarpan bir şekilde yanlışlardı,” diyor ABC.
16 Eylül 1975’e kadar Papua Yeni Gine, ilk olarak Almanya ve İngiltere altında neredeyse bir yüzyıl kolonizasyona katlanmıştı.
Avustralya 1906’dan itibaren ulusun kısımlarını yönetti ve devam etti. bölgeleri birleştirmek 1949’da Port Moresby merkezli bir yönetim altında Papua ve Yeni Gine’nin eski Almanya kolonisi.
Bölge Avustralya kontrolü altında kalırken, Papua ve Yeni Gine Yasası 1949 yerel yönetim kurdu.
KIAP sistemi
Bougainville adasında genç öğrenci olarak, Dr Momis’in sömürge yönetimi ile etkileşimleri karışıktı.
“O zamanki müdürümüz Queensland’lıydı, çok iyi bir adamdı ve aslında Avustralya’da okumak için burs kazandım” diyor.
Diyerek şöyle devam etti: “Bölge memurları Kiaps biraz farklıydı. Yönetim yetkilileriydi ve insanlar kendilerine tamamen kabul edilebilir olmadan yapmalarını söylediklerini yaptılar.”
Avustralya yıllar boyunca ülkeye yaklaşık 2.000 devriye memuru gönderdi – hükümeti temsil etmek, yasaları uygulamak ve kalkınmaya yardımcı olmakla görevli.
Avustralyalılar Papua Yeni Gine’de onlarca yıldır devriye memuru olarak çalıştılar. (Avustralya Ulusal Arşivleri: James Fitzpatrick)
Kişilikler çeşitli sömürge yöneticileri arasında farklıydı. Ancak Dr Momis için daha geniş sistem sorunluydu.
“Bizim için işler yapılıyordu. Gerçekten katılmıyorduk. Ve bu büyük şeydi” diyor.
“İnsanların kalkınma sürecine katılmalarını istedik… değişim ve kalkınma ajanları olmak ve sadece mal ve hizmet alıcıları değil” diyor.
Michael Somare, bağımsızlık hareketine liderlik ettikten sonra Papua Yeni Gine’nin “babası” olarak biliniyordu. (AP)
PNG’yi bağımsızlığa götürmek
Daha önceki yıllarında öğretmen ve radyo spikeri olan ülkenin kurucu babası Sir Michael Somare tarafından paylaşılan bir duyguydu.
Oğlu Arthur Somare, “Eve götürmesi çok düşük dolar ve konserve sığır eti ve bisküvilerinden ötürü,” diye hatırlıyor.
Diyerek şöyle devam etti: “Bunların hepsi, ‘Papua Yeni Gine’nin kendi geleceklerini belirleyecek olsaydı’ nasıl olurdu? ‘
1960’larda, Somare ve diğer genç Papua Yeni Gine, özyönetim için savunmaya başladı.
Zihinler Toplantısı
Babası Avustralya Başbakanı olmadan önce, genç bir Antony Whitlam, babası Gough ile komşu ülkeye seyahat etti ve bağımsızlık için ajite olan yerli Papua Yeni Gine ile tanıştı.
Karşılaştığı şey, kendisi ve babası üzerinde güçlü bir izlenim bıraktı.
ABC’ye, “Onlar, PNG’nin gelecekteki liderleri olacak ve olacağı olası ve olacağı oldukça etkileyici bir grup genç adamdı.”
Anthony Whitlam, bağımsızlık kazanmadan önce babası Gough Whitlam ile Papua Yeni Gine’ye gitti. (ABC Haberleri: Craig Hansen)
Gough 1972’de Avustralya Başbakanı seçildiğinde, Papua Yeni Gine’nin bağımsızlığını bir dış politika önceliği haline getirdi.
Hayatın ilerleyen dönemlerinde, eski Başbakan, tüm kamu kariyeri silinirse, PNG’nin bağımsızlığına katkısı dışında mutlu olacağını düşündü.
Antony Whitlam, “Bu sadece PNG için bağımsız olup olmadıkları konusunda bir mesele değildi. Aynı zamanda Avustralya için bir meseleydi ve sömürge gücü olmak isteyip istemediği.” Dedi.
“Avustralya’nın hareketini gerçekten temizlemek zorunda olduğunu düşündüğü eşyalardan biriydi.“
Ancak fikre destek evrensel değildi.
Papua Yeni Gine’de yaşayan Avustralyalı gurbetçi nüfusun çoğu buna karşıydı – bazıları Gough Whitlam ülkeyi ziyaret ettiğinde düşmanca protesto belirtileri bile dikti.
Papua Yeni Gine’nin Yaylaları’nın bazı bölümlerinde, daha geniş dünyayla ilk temas sadece onlarca yıl önce gerçekleşmişti ve bazı yerli gruplar ülkenin hazır olmadığını hissetti.
Michael Somare, Gough Whitlam ve Dış Bölgeler Özel Bakanı ile 1975’te Invoice Morrison. (Whitlam Enstitüsü’ne Hediye Tapu)
Sir Michael Somare, 800’den fazla farklı dil ve kabile grubundan oluşan bir ülkede, tek bir ülke için galvanizleme desteğinin eşsiz zorluğuyla karşı karşıya kaldı.
Arthur Somare, “En başından beri, yaşlı adamın en büyük zorluğu herkesi bir araya getirmek ve bir insan olduklarına dair bir vizyonda paylaşmaktı.” Dedi.
Zorluklar devam ediyor
Papua Yeni Gine 1975’te Avustralya’dan bağımsızlık kazandı, ancak bugüne kadar bu zorluk devam ediyor.
Papua Yeni Gine’nin bazı bölümlerinde, genellikle komşu kültürel gruplar arasında düzenli aşiret çatışmaları salgınları vardır.
Bu çatışmalar, daha fazla insan iş ve hizmetler aramak için şehre taşındıkça başkent Port Moresby’ye yayılmaya başladı.
Ancak zorluklara rağmen, Papua Yeni Gine Başbakanı James Marape kutlanacak çok şey olduğunu söylüyor.
PNG’nin 50. yıldönümü, ulusun birlik zorluklarıyla boğuşurken geliyor. (ABC Haberleri: Lincoln Rothall)
Bugün, ülke ulusal renklerde insanlarla çalkalanıyor, saçlarında tüyler, Papua Yeni Gine bayrağını sallıyor ve kutluyor.
“Dünyada başka nerede bir ulusun, bir insanın, bir ülkenin senfonisinde bu çeşitliliği buluyorsunuz?” Bay Marape ABC’ye anlatıyor.
Ancak ülkenin 50 yılını yansıtırken, zorlu Highlander için nadir bir ham duygu anı – boğulur.
“Zorlukların ilk olduğunu kabul eden ilk kişi benim” diyor. “Keşke bu ülkeyi düzeltmek için tüm kaynaklara sahip olsaydım.”
Kurucu Babalar hayal kırıklığına uğramış
Kemeri altında 50 yıllık bağımsızlık ile bazıları ülkenin kurucu babalarının isteklerini yerine getirmediğini düşünüyor.
Hayatın ilerleyen dönemlerinde Sir Michael Somare, en küçük kızı Dulciana Som-Brash’e göre, ülkenin devletinden hayal kırıklığına uğradı.
“Bence bir noktada kurumlarımızın yönetişim ve kuralların önemini desteklemediğini hissetti” diyor.
Michael Somare, kızına göre PNG durumu hakkında iyimserliği kaybetti. (Reuters: Hakon Mosvold Larsen/Scanpix)
2021’deki ölümünden önce, ülkenin en başarılı yolsuzlukla mücadele ajansı, yolsuzluğun yaygın bir mesele kalmasına rağmen cesaretlendirilmiş ve dağılmıştır.
Bugün, Yolsuzluk Karşılaşmasına Karşı Bağımsız Komisyon’a atanan üç komisyon üyesi askıya alındıktan sonra başka bir yolsuzlukla mücadele ajansı zorlanıyor.
Papua Yeni Gine’nin mahkemeleri kronik olarak yetersiz kaynaklıdır ve hakimler “her iki mahkeme sistemi arasında” çalışır ve davaların bir birikimine yol açar, 2021 raporu.
1972’den 1975’e kadar PNG’nin Anayasasını hazırlayan komiteye başkanlık eden Dr Momis, Sir Michael’ın endişesini paylaşıyor.
“Evde yetiştirilen bir anayasa vardı. Başka hiçbir yerden kopyalanmadı” diyor.
Ülkenin kurucu belgesi, kamu görevlilerinin pozisyonlarını kişisel kazanç için kullanmamaları gerektiğini öngören bir liderlik kodu içerir.
“Ülkeyi geliştirmekten bile bahsetmedik, insanları geliştirmekten, insanı konuştuk” diyor.
“İyi liderler, iyi, eğitimli insanlar geliştirmek istedik.”
Ama neredeyse yarım yüzyıl sonra, ülkenin nereye gittiği konusunda endişeleniyor.
“Manipülasyona çok bağımlı ve savunmasız olduk ve aslında yozlaşmış bir ulusuz” diyor.
İleriye Bakış
Bazıları için Papua Yeni Gine’nin 50. yıldönümü geleceği düşünme fırsatı sunuyor.
“Çok gurur duyuyorum. Çok gururlu bir Papua Yeni Gine,” diyor Somare-Brash.
“Yaklaşık 40.000 yıl boyunca topraklarımıza ve denize yakın yerli halk olarak hayatta kaldık ve şimdi herkes gibi olacağımızı söyleyen bir grup geldik, ulus olarak adlandırılan şeyde yer alacağız.
“Bunu gerçekten kısa bir süre içinde yaptık, bu yüzden 50 yıl içinde ne yapabileceğimizi hayal edin.”
Bağımsızlıktan önce, Papua Yeni Gine neredeyse bir yüzyıl sömürge yönetimine katlandı. (ABC Haberleri: Lincoln Rothall)
Papua Yeni Gine’nin sorunlarının çözümlerinin halkının elinde olduğuna inanıyor.
“Her zaman bize kalmış. 50 yıldır.”
